Przejdź do zawartości

Stanisław Diabeł Stadnicki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stanisław Stadnicki
„Diabeł”
Ilustracja
Herb
Szreniawa bez Krzyża
Rodzina

Stadniccy herbu Szreniawa bez Krzyża

Data i miejsce urodzenia

ok. 1551
Żmigród lub Dubiecko

Data i miejsce śmierci

14 sierpnia 1610
Tarnawa

Ojciec

Stanisław Mateusz Stadnicki

Matka

Barbara Zborowska

Żona

Anna Ziemięcka

Dzieci

Władysław
Zygmunt
Stanisław
Felicjana

Stanisław „Diabeł” Stadnicki herbu Szreniawa bez Krzyża (ur. ok. 1551 w Nowym Żmigrodzie lub Dubiecku, zm. 14 sierpnia 1610 w Tarnawie[1]) – starosta zygwulski w latach 1599–1608[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Był synem Stanisława Mateusza i Barbary ze Zborowskich. Jego bratem był Marcin Stadnicki h. Szreniawa (ok. 1552–1628) kasztelan sanocki, ochmistrz dworu carowej Maryny Mniszchówny.

Ożeniony z Anną Ziemięcką (z Ziemięcic k. Gliwic), miał z nią trzech synów: Władysława (zabitego w Krzemienicy w 1610 r.), Zygmunta i Stanisława, oraz jedną córkę – Felicjanę. Rodzina Stadnickich była wyznania ewangelicko-reformowanego (kalwińskiego) i utrzymywała w Łańcucie zbór.

Nauki pobierał w Dubiecku, następnie w Heidelbergu w 1566 roku[3].

Został zapamiętany jako awanturnik i sławny warchoł, nazwany „Diabłem Łańcuckim”. Początkowo zasłużył się dla Korony, jako rotmistrz biorąc udział w wyprawie Stefana Batorego na Gdańsk i Moskwę. Urażony, że jego wyczyny nie zostały docenione, wyjechał na Węgry, gdzie w wojsku cesarza Rudolfa II walczył przeciw Turkom. Później popierał arcyksięcia Maksymiliana w staraniach o koronę polską i przez jakiś czas przebywał na Śląsku, gdzie poznał przyszłą żonę Annę Ziemięcką przebywając u jej ojca. Brał udział po stronie austriackiej w oblężeniu zamku Olsztyn koło Częstochowy, gdzie przeszedł do historii jako antybohater[wyrażenie próżne].

W roku 1586 przejął za długi od Anny Sienińskiej miasto Łańcut. W czasie elekcji 1587 roku głosował z województwa krakowskiego na Maksymiliana Habsburga[4].

Poseł na sejm 1590/1591 roku z ziemi sanockiej[5], poseł na sejm inkwizycyjny 1592 roku, sejm 1593 roku, sejm 1597 roku, sejm 1601 roku, sejm 1603 roku, sejm 1605 roku, sejm 1606 roku z ziemi przemyskiej, poseł na sejm 1590 roku z ziemi sanockiej[2].

Jako ewangelik i deputat na Trybunał Główny Koronny w Lublinie[potrzebny przypis] był wybrany prowizorem przez protestancko-prawosławną konfederację wileńską w 1599 roku[6]. Był przeciwnikiem Jana Zamoyskiego. W roku 1600 był posłem na sejm[7]. W czerwcu 1606 roku uczestniczył w zjeździe pod Lublinem[8]. W latach 1606–1607 był jednym z przywódców rokoszu Zebrzydowskiego (wziął udział jako jeden z dowódców w bitwie pod Guzowem, która miała miejsce 5 lipca 1607 roku). Później jednak niespodziewanie „zmienił front” i uszedł ze swoim wojskiem.

Toczył prywatną wojnę ze starostą Leżajska Łukaszem Opalińskim. Opaliński zdobył jego rezydencję w Łańcucie wraz z miastem w roku 1608. Stadnicki jednak w odwecie zdobył rezydencję Opalińskiego wraz z miastem Leżajsk. Ostatecznie pod Tarnawą[1], gdzie zgromadzono 6000 ludzi, 14 sierpnia 1610 roku przegrał z Opalińskim. Zginął w odwrocie po bitwie, a wraz z nim około pół tysiąca jego żołnierzy. Ukrył się w lesie, ale gdy nieostrożnie wychylił się zza kłód drewna został dostrzeżony przez Kozaków. Stadnickiego dobił Tatar Persa. Po śmierci na jego ciele naliczono 10 ran od ciosów i pchnięć. Opaliński żałował, że Stadnickiego nie wzięto żywcem, wynagrodził jednak Persę, który na najbliższym sejmie otrzymał nobilitację i nazwisko Macedoński. Legenda głosi, że odrąbaną głowę Stadnickiego przywiózł do Lublina jeden z zalotników pięknej panny Reginy Żegocianki, by serce jej zdobyć i obnosił ją zatkniętą na drzewcu po Lublinie[9].

Stadnicki w sztuce

[edytuj | edytuj kod]

Postać Stadnickiego została umieszczona na obrazie Jana Matejki Kazanie Skargi.

Jest bohaterem powieści Diabeł Łańcucki (2007) Jacka Komudy, Pod czarcim kopytem (1983) Kazimierza Korkozowicza, a także dramatu „Smocze gniazdo” Adolfa Nowaczyńskiego oraz Starosta zygwulski Adama Krechowieckiego. Jest także bohaterem jednej z nowel (Z Diabłem sprawa) w Przypadkach starościca Wolskiego Józefa Hena, sfilmowanej w odcinku serialu Rycerze i rabusie. Wspomniany jest w powieściach Rękopis pani Fabulickiej (1958) Hanny Januszewskiej oraz Złota wolność (1928) Zofii Kossak-Szczuckiej.

Antybohater w powieściach pisarzy takich jak Aleksander Fredro, Władysław Syrokomla czy Władysław Bełza. Jeden z antagonistów bohatera serii Kacper Ryx, której autorem jest Mariusz Wollny.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Gwałcił, palił, mordował. Dzieje Diabła Łańcuckiego. [dostęp 2024-03-05].
  2. a b Kazimierz Przyboś. Reprezentacja sejmowa ziemi przemyskiej w latach 1573–1695, w: Rocznik Przemyski Tom 34 (1998), Nr 4, s. 32.
  3. Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 336.
  4. Anna Pieńkowska, Zjazdy i sejmy z okresu bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego, Pułtusk 2010, s. 367.
  5. Posłowie ziemscy koronni 1493-1600, pod red. Ireny Kaniewskiej, Warszawa 2013, s. 336.
  6. 1599 г. – Акт конфедерации, заключенной в Вильно, шляхетством Речи Посполитой православного и протестантского исповеданий для взаимной защиты от гонений со стороны католического духовенства, s. 4.
  7. Andrzej Radman, Marek Ferenc, Rejestr senatorów i posłów na sejmie walnym warszawskim 9 lutego – 21 marca 1600 r., w: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. MCCLXVII – 2004, Prace Historyczne, z. 131, s. 98.
  8. Alexander Rembowski, Rokosz Zebrzydowskiego: materyały historyczne poprzedzone przedmową i rozprawą pod tytułem Konfederacya i rokosz w dawnem prawie państwowem polskiem, Warszawa 1893, s. 195.
  9. Zbigniew Włodzimierz Fronczek, Z toporem przez wieki. Legendy, podania, sensacje Lubelszczyzny i Podlasia, Lublin 2003, s. 14–18.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]